Recensie Zomergasten: Ronald Plasterk

Met Bas Heijne als
presentator van Zomergasten wordt Zomergasten weer zoals het bedoeld is: een
intellectuele excersitie naar aanleiding van televisiefragmenten de
persoonlijke keuze van de gast. Bas Heijne, NRC-columnist en al jaren
professioneel serieus intellectueel zwaargewicht, presenteert Zomergasten zoals
verwacht op een bijna plechtige manier. Als een statig man weigert hij zijn
gast te tutoyeren en creëert hij een discrete distantie. Hij is een butler in
dienst van het programma, een oude wijze man die op een niet irriterende manier
veel elitair intellectualisme aan zich heeft kleven. Maar waar elitair
intellectualisme de kijker of de lezer zo vaak in de weg zit, past het Bas
Heijne als een gesneden maatkostuum. “Best fijn, zo’n moderne Adriaan van Dis
als Zomergasten-presentator”, hoor je de kijker denken.

Nu is het met een
gast als Ronald Plasterk ook wel eenvoudig scoren. Minister Plasterk is de
ideale Zomergast, behept met oneindig intellectueel vermogen, wetenschappelijke
ervaring en voldoende politieke training om geen woord te verdraaien of dingen
te zeggen die hij niet zo bedoelde. De minister, tijdens de uitzending
plaatsvervangend premier, maakte bijkans meer aantekeningen dan zijn
ondervrager, was ook de intellectuele meerdere, en leek zich tot in de puntjes
te hebben voorbereid, ongetwijfeld geholpen door een batterij aan voorlichters.
Zelfs de keuze van fragmenten leek een evenwichtige opbouw voor een geanimeerd
gesprek over onderwerpen die, heel netjes, alle facetten van zijn vak als cultuurminister
zouden kunnen dekken.

Wensfilm
Het is te danken
aan presentator Heijne dat de minister uiteindelijk meer vertelde dan zijn
partij en spindoctors zouden willen. Al kwam Heijne onzeker en traag op gang,
duidelijk niet bekend met de soms wat vermoeiende mores van het televisievak
(“ik zei ‘Wensfilm’, maar ik moet ‘Keuzefilm’ zeggen van de VPRO. Wensfilm
vinden ze te zijig”), juist de professionele distantie en de ruimte die hij
zijn gast bood bleken een voedingsbodem voor een vruchtbaar gesprek. (Maar wel
met respect voor de geest: Heijne heeft zeker zesentwintig keer gezegd “niet te
willen psychologiseren” en “niet al te veel Freud willen zijn”.)

Geloof
Over geloof en
wetenschap bijvoorbeeld. De te verwachten gevoelige plek van de agnostische
ex-hoogleraar en onderwijsminister. Het vurige pleidooi wat hij hield over
homo-emancipatie bleek zichtbaar dieper te gaan dan vakinhoudelijke
betrokkenheid. Even raakte Plasterk vol vuur, en zelfs bitterheid, toen hij
verklaarde maar niet te kunnen begrijpen waarom homo’s toch niet gewoon samen
mogen leven van sommige dogmatici.

Ook vragen over
zijn keuze voor de politiek leken tot aan de ziel te raken. Ja, hij had de
wetenschap vaarwel gezegd. Met pijn in zijn hart, maar even overtuigd van zijn
politieke roeping als een homoseksueel van zijn geaardheid (“zoals Stephen Fry
ooit zei toen men hem vroeg sinds wanneer hij homo was: ‘Toen ik geboren werd
keek ik over mijn schouder en dacht: daar wil ik nooit meer naar terug’”).
Politiek bedrijven is een teken van goed burgerschap, dat herhaalde de minister
gedurende de uitzending zeker zes maal.

Columnist
Was er meer ruimte
geweest, en had het programma uren langer geduurd, dan was minister Plasterk
ongetwijfeld leeggelopen over zijn vak. De columnist en wetenschapper in hem is
nog niet gestorven en zal waarschijnlijk voor eeuwig leven. Het is te danken
aan het strakke voorzitterschap en de prima regie van Bas Heijne, die
vriendelijk maar streng zijn gast door de geprogrammeerde avond loodste, dat
minister Plasterk niet voorgoed Ronald de jongen is geworden. Ronald de
nieuwsgierige kunstgenieter. Ronald de gedreven debater. Ronald de zoon van een
arme gevluchte oorlogsduitser.

Televisie
Maar dat
presenteren voor televisie, dat zal nog wel even wennen blijven voor de oude
boeken- en krantenschrijver die Bas Heijne is. Toen Ronald Plasterk als een
blije puber zijn iPod-video op tafel legde om trots te vertellen dat daar dus
wel twee complete seizoenen van een televisieserie op passen, werd al dat
moderne gedoe Heijne even teveel. “Volgens mij moeten we nu ook drie andere
apparaten noemen waarop zo’n televisieserie bekeken kan worden. Dacht ik, ik
ben nog niet zo thuis op dit terrein.” Dat was toch een bijna aandoenlijk
ouderwetsch Adriaan van Dis-atavisme.

Meer dan dat wil je
als kijker eigenlijk ook niet. Alhoewel: misschien eens een nieuw decor…

De Zomergasten-recensies zijn een product van Bert Brussen.