Elk spelletje verdient z’n eigen scheidsrechter, en een beetje tv-quiz nodigt zelfs een notaris uit om toe te zien op een eerlijk spelverloop. Hoe anders was dat in de jaren ’70 en ’80. Bij programmamakers heerst dan de tendens dat de meest sympathieke kandidaat moet winnen, en daarbij schroomt de redactie of presentator niet om een handje te helpen. Althans, dat is de lezing van Andere Tijden, vanavond op NPO2.
“Er werd wel eens wat geritseld. Dat was beter voor het programma en dus beter voor de Avro”, zegt Fred Oster, meer dan tien jaar lang presentator van Avro’s WiekentKwis. “De leukste mensen moesten winnen. Daar hadden we natuurlijk een klein beetje de hand in. Je had moeilijke en makkelijke vragen, de moeilijke zaten onderop en de makkelijke zaten bovenop, dus je kon altijd wel een beetje sturen.” Oster vertelt in Andere Tijden ook dat hij ooit een vraag heeft voorgezegd aan kandidaten: “Er was een paar waarvan ik dacht ‘die móeten persé winnen!’ en toen heb ik wel eens iets voorgezegd.”
Ook medewerkers van andere omroepen bevestigen dat sympathieke kandidaten een streepje voor hadden. Met het voortrekken van leuke kandidaten raakte je volgens Cees den Daas, voormalig programmadirecteur van de Tros ‘op glad ijs’, maar een extra prijs kon wel: “Het gebeurde wel bij een programma dat mensen een bepaalde prijs kregen en dat ik dan achter de coulissen stond en tegen de presentator zei: er kan wat mij betreft nog wel een extra prijs uit, want het is een sympathieke kandidaat. Dat gebeurde bij wijze van spreken tijdens de opnames. Dat bepaalde ik zelf. Ik was toen producer amusement.”
Maurice Koopman was in de jaren ’80 directeur TV bij de Vara, in de tijd dat de programma’s van Willem Ruis werden uitgezonden. Hij schetst hoe de kandidaten met de meeste ‘warmtewaarde’ een streepje voor hadden. “Dus als iemand een beetje te onsympathiek was, ja dat kwam ook voor, dan moest je toch zo snel mogelijk sneuvelen. Niet meteen in de eerste ronde, maar dan toch wel op een zeker moment.”
Rond de VARA-spelshows van Willen Ruis gaat al langer het verhaal dat sommige kandidaten geholpen konden worden. Een van de onderdelen in het finalespel was de gevreesde gebogen spiraal, waar de kandidaat een metalen ring van de ene naar de andere kant moest bewegen. Raakte de ring de spiraal, dan klonk een zoemer en was de kandidaat af. Ook Hans Peters, producent en tekstschrijver voor de Vara-programma’s van Willem Ruis, kent die verhalen. “Ik ken de verhalen, maar ik weet het zelf niet. Maar als de stroom er af wordt gehaald, kan je natuurlijk alle kanten op botsen.” Andere Tijden heeft archiefbeeld van het spiraalspel in de Sterrenshow vertraagd afgespeeld. Dan is duidelijk te zien dat de ring bij een van de kandidaten de spiraal raakt. De kandidate houdt even in, maar de zoemer klinkt niet.
De familiespelshows waren in de periode dat er nog geen commerciële televisie bestond massaal bekeken vermaak op de zaterdagavond. De omroepen gebruikten de shows om de kijkers te trekken, om ze lid te kunnen maken, maar vooral ook om ze naar hun actualiteitenprogramma’s te kunnen loodsen. Met de toon en onderwerpen van rubrieken als Achter het Nieuws, Tros Aktua of Avro’s Televizier lieten de omroepen zien hoezeer ze van elkaar verschilden. En bedienden ze elk hun eigen deel van de Nederlandse samenleving.
De familiespelshows werden in de loop der tijd steeds uitbundiger. Was de Wiekentkwis nog braaf en burgerlijk, de Showbizzquiz bedoeld als parodie op Hollywood, bij de 1-2-3-show pakte producent Joop van den Ende elke show uit met een nieuw decor, en de Vara trok op het laatst zelfs met een complete circustent door het land, om de show bij de mensen in de provincie te brengen.
Andere Tijden, 21.20 uur, NTR (NPO2)